کارشناس رسمی دادگستری فردی متخصص است که با تأیید مراجع قانونی، برای اظهارنظر فنی، مالی یا تخصصی در پرونده‌های قضایی و اداری تعیین می‌شود. تعیین کارشناس رسمی معمولاً توسط دادگاه و با درخواست وکیل طرفین، دادستان یا قاضی انجام می‌گیرد. در بسیاری از دعاوی، به ویژه در موضوعات فنی و پیچیده، رأی دادگاه بر پایه نظر کارشناس رسمی صادر می‌شود؛ از همین‌رو، کارشناسان رسمی نقش کلیدی در فرآیند رسیدگی قضایی دارند.
ورود به این حرفه از طریق شرکت در آزمون کارشناسی رسمی و دریافت پروانه فعالیت صورت می‌گیرد. این آزمون توسط دو نهاد مستقل کانون کارشناسان رسمی دادگستری و مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضاییه برگزار می‌شود.
کارشناس رسمی دادگستری کیست؟
از نظر تقسیم‌بندی، کارشناسان به دو دسته رسمی و غیررسمی تقسیم می‌شوند:
- کارشناس غیررسمی: فردی است دارای دانش تخصصی در یک زمینه، اما فاقد پروانه کارشناسی رسمی است. این افراد تنها در موارد استثنایی که کارشناس رسمی در دسترس نیست، به کار گرفته می‌شوند.
- کارشناس رسمی: فردی است که علاوه بر تخصص لازم، موفق به قبولی در آزمون و دریافت پروانه کارشناسی از نهاد ذی‌ربط شده و به‌صورت رسمی مورد تأیید نظام قضایی کشور است. این افراد نقش مهمی در کمک به قاضی جهت صدور رأی صحیح دارند، به ویژه در پرونده‌هایی که نیاز به تحلیل تخصصی در موضوعاتی مانند مهندسی، پزشکی، حسابداری، امور ثبتی و… وجود دارد.
کارشناسان رسمی در پاسخ به ارجاع دادگاه، نظریه کارشناسی خود را بر اساس مستندات، بررسی میدانی و تحلیل‌های تخصصی ارائه می‌دهند. گزارش این کارشناسان، طبق تبصره ۳ ماده ۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری، از اعتبار و اثرگذاری بالایی در فرآیند رسیدگی برخوردار است و معمولاً مورد اعتماد قاضی قرار می‌گیرد.
به عنوان نمونه، در اختلاف میان شرکای یک ملک تجاری درباره اجاره‌بها، قاضی برای تعیین مبلغ عادلانه ممکن است از کارشناس رسمی دادگستری در رشته ارزیابی املاک کمک بخواهد. کارشناس نیز با بررسی موقعیت، امکانات، متراژ و شرایط بازار، نظریه‌ای مستدل و مستند ارائه می‌دهد که در تصمیم نهایی دادگاه تأثیرگذار خواهد بود.
از آنجا که قاضی لزوماً در تمامی رشته‌های تخصصی اشراف ندارد، وجود کارشناسان رسمی به عنوان بازوی فنی و علمی دادگاه، برای صدور رأی عادلانه ضروری است. ورود به این حرفه تنها با داشتن مدرک دانشگاهی ممکن نیست؛ بلکه قبولی در آزمون کارشناسی رسمی و طی مراحل قانونی اخذ پروانه، شرط اصلی فعالیت در این حوزه است.
چگونه کارشناس رسمی دادگستری شویم؟
فرآیند تبدیل شدن به کارشناس رسمی دادگستری، تنها به موفقیت در آزمون کتبی محدود نمی‌شود و متقاضیان باید چند مرحله مختلف را با موفقیت پشت سر بگذارند تا در نهایت موفق به دریافت پروانه کارشناسی شوند. مراحل اصلی این مسیر به شرح زیر است:
قبولی در آزمون کتبی
نخستین گام برای ورود به حرفه کارشناسی رسمی، قبولی در آزمون کتبی است که به صورت سراسری و توسط سازمان سنجش آموزش کشور برگزار می‌شود. سوالات این آزمون شامل مباحث تخصصی و علمی مرتبط با هر رشته است.
شرکت در مصاحبه حضوری (آزمون شفاهی)
داوطلبانی که در آزمون کتبی پذیرفته می‌شوند، به مرحله مصاحبه حضوری دعوت می‌گردند. این مصاحبه به منظور سنجش توانمندی‌های علمی، تخصصی و در برخی موارد عقیدتی-سیاسی داوطلبان برگزار می‌شود.
بررسی صلاحیت‌های عمومی و اخلاقی
در این مرحله، صلاحیت عمومی، اخلاقی و اجتماعی متقاضیان بررسی می‌شود. ارزیابی‌ها از طریق استعلام، تحقیقات محلی و مصاحبه انجام می‌پذیرد و شامل مواردی همچون سلامت جسمی، نداشتن سوء شهرت و پایبندی به قوانین جمهوری اسلامی ایران است.
گذراندن دوره کارآموزی
پذیرفته‌شدگان نهایی موظف به گذراندن یک دوره کارآموزی ۱۲ ماهه تحت نظارت کارشناسان رسمی مجرب هستند. این دوره برای آشنایی بیشتر با فرآیندهای کارشناسی و ارتقاء مهارت‌های عملی برگزار می‌شود.
دریافت صلاحیت‌های تخصصی
هر کارشناس رسمی بر اساس رشته خود، دارای صلاحیت‌هایی در زمینه‌های مشخص خواهد بود. صلاحیت‌های اولیه از طریق مصاحبه علمی و بر اساس تجربه و آموزش تخصصی اعطا می‌شوند. دریافت صلاحیت‌های تکمیلی نیز در ادامه و پس از کسب تجربه حرفه‌ای امکان‌پذیر است.
ادای سوگند و دریافت پروانه
آخرین مرحله، شرکت در مراسم تحلیف و ادای سوگند کارشناسی است. پس از آن، پروانه رسمی کارشناسی به فرد اعطا می‌شود و وی می‌تواند به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کند.
شرایط شرکت در آزمون کارشناس رسمی دادگستری
برخی از مهم‌ترین شرایط اختصاصی شرکت در این آزمون عبارت‌اند از:
- مدرک تحصیلی: داوطلب باید دارای حداقل مدرک کارشناسی (لیسانس) در یکی از رشته‌های مرتبط با گروه‌های کارشناسی رسمی باشد. مدارک معادل یا گواهی‌نامه‌های داخلی ارگان‌ها، مورد پذیرش نیستند.
- سابقه کار: حداقل ۵ سال سابقه فعالیت مرتبط با رشته انتخابی الزامی است. برای اثبات این سابقه، ارائه مدارکی همچون گواهی اشتغال، سوابق کاری مستند یا تأییدیه نهادهای ذی‌ربط کافی است و ارائه سابقه بیمه الزامی نیست.
- شرایط ویژه برخی رشته‌ها: در برخی از کدرشته‌ها که رشته دانشگاهی مشخصی برای آن‌ها تعریف نشده است، داوطلب می‌تواند با مدرک کارشناسی یا بالاتر و دارا بودن حداقل ۱۵ سال سابقه کار تخصصی مرتبط، در آزمون شرکت کند.
جهت اطلاع از لیست رشته‌ها، شرایط تفصیلی و منابع هر رشته، در انتهای صفحه به قسمت صفحات مرتبط مراجعه و منابع عمومی و تخصصی را مطالعه نمایید.
آزمون کارشناس رسمی دادگستری توسط چه مراجعی برگزار می‌شود؟
آزمون کارشناسی رسمی دادگستری توسط دو نهاد مجزا «کانون کارشناسان رسمی دادگستری» و «مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضائیه» برگزار می‌شود.
داوطلبان می‌توانند در هر دو آزمون شرکت نمایند، اما در نهایت تنها مجاز به دریافت پروانه از یکی از این دو مرجع خواهند بود. برگزاری این آزمون‌ها به صورت هماهنگ و اینترنتی از طریق «سازمان سنجش آموزش کشور» انجام می‌پذیرد و مراحل ثبت‌نام، برگزاری و اعلام نتایج از طریق سامانه‌های این سازمان اطلاع‌رسانی می‌شود.
جمع‌بندی
برای تبدیل شدن به کارشناس رسمی دادگستری یا قوه قضاییه، داوطلب باید دارای مدرک تحصیلی معتبر و حداقل ۵ سال سابقه کار مرتبط باشد. نخستین مرحله، قبولی در آزمون کتبی سالانه است که توسط سازمان سنجش برگزار می‌شود. پس از آن مراحل مصاحبه حضوری، گزینش صلاحیت‌های عمومی و اخلاقی، گذراندن دوره کارآموزی یک‌ساله و در نهایت ادای سوگند و دریافت پروانه کارشناسی طی می‌شود.
این مسیر قانونی و تخصص‌محور، ضامن انتخاب کارشناسانی با صلاحیت علمی و اخلاقی برای کمک به فرآیند دادرسی در مراجع قضایی کشور است.
صفحات مرتبط