دوره معرق کاری چوب جزء دوره‌های پرطرفدار هنری است که در آن بر روی تکه‌های چوب با استفاده از کنده‌کاری و بدون نیاز به قالب، طرح‌های زیبایی ایجاد می‌شود. واژه معرق از یک کلمه‌ی عربی گرفته شده که در لغت‌نامه به معنای وصله، تکه و یا رگه معنا شده است. بنابراین به تمام آثار هنری چوبی که در آن رگه یا وصله وجود داشته باشد، معرق‌کاری گفته می‌شود.
این هنر بیشتر بر روی چوب پیاده می‌شود اما گاهی اوقات، برخی از هنرمندان بر روی کاشی، پارچه، چرم یا فلز نیز عملیات معرق‌کاری انجام می‌دهند. از انواع معرق‌کاری در وسایل تزئینی و دکوری در منازل استفاده می‌شود. برای فعالیت در حرفه معرق‌کاری، نیاز به آموزش و کسب مهارت است. به همین منظور سازمان فنی و حرفه‌ای اقدام به برگزاری دوره‌های آموزش معرق‌کاری کرده است. ما در این مقاله به بررسی این دوره و ویژگی‌های آن پرداخته‌ایم. از این‌رو اگر مایل به کسب اطلاعات بیشتر در مورد دوره معرق‌کاری هستید توصیه می‌شود مطالب ارائه شده را تا پایان دنبال نمایید.
منظور از معرق‌کاری چیست؟
همان‌طور که در بخش مقدمه گفته شد معرق‌کاری به کنده‌کاری‌های انجام شده بر روی تکه‌های چوب گفته می‌شود. در معرق‌کاری تکه‌های هم سطح که بر اساس طرح مورد نظر تقسیم شده است، مورد استفاده قرار می‌گیرند. به طور کلی می‌توان گفت معرق‌کاری شامل ایجاد نقش و نگار بر روی چوب توسط عملیات کنده کاری است. در این روش بر خلاف منبت‌کاری با دستگاه cnc از هیچ‌گونه قالبی استفاده نمی‌شود.
تاریخچه پیدایش معرق‌کاری
تاریخچه پیدایش معرق‌کاری به طور دقیق مشخص نیست اما طبق شواهد و مدارکی که در دست است می‌توان پیدایش آن را برای اولین بار به کشور هندوستان نسبت داد. در کشور ما، تاریخچه پیدایش این حرفه مربوط به معرق‌کاری بر روی کاشی است که از اواخر دوره ایلخانان به وجود آمد و در زمان قاجار تحت تاثیر هنر اروپاییان دچار تحول و شگفتی شد تا آن‌جا که شیوه‌های اروپايي معرق‌کاری نیز در ایران رواج پیدا کرد.
اگر به بناهای تاریخی در شهرهای اصفهان، تبریز، یزد و کاشان دقت کرده باشید متوجه خواهید شد که نمونه‌های زیادی از معرق‌کاری در آن‌ها وجود دارد که به دست هنرمندان حرفه‌ی معرق‌کاری در آن دوران ایجاد شده است. پیاده‌سازی معرق‌کاری بر روی بناهای تاریخی جلوه‌ی زیباتر و اصیل‌‌تری به آن‌ها می‌دهد.
مشخصات عمومی شغل معرق‌کاری
در سازمان فنی و حرفه‌ای برای هر حرفه یک سری وظایف شغلی و استانداردهای مهارتی تعریف شده است. شغل معرق کاری نیز دارای وظایف و استانداردهای آموزشی است. از جمله‌ی این مسئولیت‌ها می‌توان به رعایت نکات حفاظتی و ایمنی در حین کار، انتخاب چوب مناسب، استفاده درست از وسایل و ابزار معرق‌کاری، روش‌های خط کشی و اندازه‌گیری چوب، کوچک و بزرگ کردن تصویر مورد نظر، چسب‌کاری و کپی کردن طرح، برشکاری و قوس‌کاری، برش زوایه‌ای با استفاده از کمان اره، چسب‌کاری و پرس‌کاری، پرداخت کردن توسط دستگاه سنباده‌گردان برقی یا دستی و نیز ساخت تابلوی معرق اشاره کرد.
معرفی دوره معرق‌کاری سازمان فنی و حرفه‌ای
دوره معرق‌کاری سازمان فنی و حرفه‌ای در طول سال، دو الی سه بار بنا بر تکمیل ظرفیت داوطلبان تشکیل می‌شود. این دوره زیر نظر اساتید مجرب و حرفه‌ای در زمینه معرق‌کاری قابل برگزاری است. تمامی علاقه‌مندان به حرفه‌ی معرق‌کاری می‌توانند به صورت رایگان در کلاس‌های آموزشی این دوره شرکت کنند. طول دوره مذکور حدود 112 ساعت است که بیش از نیمی از ساعات دوره، به آموزش مباحث عملی اختصاص یافته است. در طول دوره، کارآموزان با اصول پایه‌ای و مهارت‌های ویژه معرق‌کاری آشنا خواهند شد. در پایان دوره همچنین از هنرجویان، آزمون مهارت‌سنجی گرفته می‌شود و به کسانی که موفق به کسب حد نصاب نمره قبولی شوند مدرک معتبر فنی و حرفه‌ای در زمینه معرق‌کاری اعطا می‌شود. از مجموع کل نمره‌ی آزمون، 25 درصد به مباحث نظری، 65 درصد به مهارت‌های عملی و 10 درصد نیز اخلاق حرفه‌ای کارآموزان اختصاص یافته است.
شرایط و نحوه‌ی ثبت‌نام
برای ثبت‌نام در دوره معرق‌کاری مانند سایر دوره‌های آموزشی سازمان فنی و حرفه‌ای یک سری شرایط عمومی برای داوطلبان لحاظ شده است. برخی از مهم‌ترین شرایط عمومی دوره معرق‌کاری این سازمان عبارتند از:
● برخورداری از سلامت جسمانی و روانی کامل
● دارای حداقل سن 15 سال تمام (در شرایط ویژه نوجوانان بین 12 تا 15 سال نیز با کسب رضایت‌نامه کتبی از والدین پذیرفته خواهند شد.)
● دارای حداقل مدرک تحصیلی سیکل یا گواهی پایان دوره تحصیلی متوسطه اول
بنابراین کسانی که قصد شرکت در کلاس‌های آموزشی فنی و حرفه‌ای را دارند بعد از این‌که مشخص شد تمامی شرایط لازم را دارا هستند، باید مدارک خود را جهت ثبت‌نام به مسئول مربوطه در مراکز فنی و حرفه‌ای شهرستان محل زندگی خود تحویل دهند.
توجه: شرکت در دوره معرق‌کاری نیاز به هیچ گونه پیش زمینه مهارتی ندارد.
سرفصل‌های آموزشی دوره معرق‌کاری فنی و حرفه‌ای
داوطلبان در طول دوره آموزشی معرق‌کاری سازمان فنی و حرفه‌ای، دانش و مهارت‌های تخصصی در خصوص معرق‌کاری را فرا خواهند گرفت. از مهم‌ترین سرفصل‌های آموزشی دوره مذکور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
● کسب دانش در مورد رعایت نکات ایمنی، بهداشتی و پیشگیری از حوادث غیر مترقبه در حین کار معرق‌کاری
● یادگیری شیوه طراحی نقشه
● روش خرد کردن مدل‌های مورد نظر
● چگونگی نصب قطعات خرد شده
● آموزش دوربری نقشه
● آشنایی با نحوه برداشتن تخته سه‌لایی از روی چوب زمینه و چگونگی نصب بر روی تخته پشت کار
● انتقال طرح مورد نظر بر روی چوب‌های صنعتی
● آشنایی با روش‌های متصل کردن نقشه‌ها
● برشکاری و دوربری کناره‌ها
● پرداخت، لیسه زدن و در نهایت پرداخت مجدد
● سنباده‌کاری دستی
● رنگ‌کاری با استفاده از رنگ‌های خود رنگ
● آشنایی با روش‌های کاربرد پلی‌استر در کار
● آشنایی با انواع مختلف معرق
مهارت‌های عملی دوره معرق‌کاری
در دوره‌ی معرق‌کاری کارآموزان علاوه بر این که مباحث نظری دوره را فرا می‌گیرند به صورت عملی نیز مهارت‌هایی را به دست می‌آورند. از جمله مهارت‌های دوره معرق‌کاری می‌توان موارد زیر را برشمرد:
● مهارت در برش‌های عرضی، شعاعی و مماسی چوب
● مهارت در خشک کردن چوب در کوره
● توانایی در تشخیص چوب‌های معیوب و غیر استاندارد
● مهارت کار با ابزار ویژه برشکاری
● مهارت در انتخاب طرح و انتقال آن بر روی چوب
● توانایی در چسب‌کاری قطعات طرح بر روی تابلو
● مهارت در پرس‌کاری قطعه‌های چوب
● مهارت در قوس‌بری و زاویه‌‌بری چوب
● مهارت در ساخت انواع تابلوهای تزئینی معرق‌کاری با چوب
مزایای دوره معرق‌کاری
دوره معرق‌کاری باعث شکوفا شدن استعدادهای هنری، خلاقیت و ابتکار در هنرجویان می‌شود. یکی دیگر از مزایای دوره‌ی معرق‌کاری این است که هنرجویان می‌توانند با استفاده از یک قطعه چوب کوچک و ابزار ساده‌ی برشکاری در منزل خود اثری زیبا و ماندگار خلق کنند. برای معرق‌کاری، قبل از هر چیزی، علاقه و انگیزه لازم است تا بتوان با کمترین امکانات، به حرفه‌ی معرق‌کاری پرداخت. به این صورت که با برش قطعه‌ی کوچکی از درختان و ایجاد طرح بر روی آن، هنر معرق‌کاری ایجاد می‌شود.
ابزار و تجهیزات ویژه معرق‌کاری
همان‌طور که در بالا اشاره شد رشته‌ی معرق‌کاری، خیلی گران و پرهزینه نیست و با کمترین ابزار و امکانات می‌توان این کار را شروع کرد.
در هر صورت، هنرجویان برای اجرای کار حرفه‌ی معرق کاری و تولید آثار هنری ماندگار نیاز به یک سری لوازم و تجهیزات دارند. از مهم‌ترین و اساسی‌ترین لوازم مورد نیاز معرق‌کاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
چوب، کمان اره، میز کار، تخته پیشکار، چسب چوب، مشتی، مته، پیچ دستی، کاردک، کاتر، قیچی، انواع قاب چوبی، مداد، صابون، پنتل آلمانی، درفش، گیره معرق‌کاری، گونیا، متر نواری، آکوستیک، پرگار، نقاله، تیغ اره مویی، انواع قاب چوبی، کمان جمع‌کن، سنباده، لباس، عينک و دستکش کار از ابزار کار این حرفه هستند.
جمع‌بندی
معرق‌کاری یکی از انواع هنرهای ارزشمند در صنعت چوب است که دیرینه‌ای بسیار قدیمی دارد. معرق‌کاری نیاز به مهارت و دانش ویژه دارد از این‌رو دوره‌های آموزش دولتی و خصوصی با هدف پرورش نیروهای متخصص و حرفه‌ای در این زمینه ایجاد شده است. سازمان فنی و حرفه‌ای یکی از مراکزی است که اقدام به برگزاری دوره‌های آموزش معرق‌کاری کرده است. این دوره زیر نظر اساتید مجرب و متخصص در حرفه‌ی معرق‌کاری چوب برگزار می‌شود. در طول دوره هنرجویان، با اصول و قواعد پایه‌ای معرق‌کاری آشنا می‌شوند و همچنین نکات مهم و کلیدی را نیز در این زمینه فرا خواهند گرفت.